سلسله مطالب آموزشی در ارتباط با روان‎شناسی سلامت – سلامت نامه۱

به گزارش پایگاه خبری پی نوشت و به نقل از خانم دکتر مهناز بهادری، روان‎شناسی سلامت، شاخه‎ای بین رشته‎ای، مابین پزشکی و روان‎شناسی که با استعانت از محتوای پربار هر دو رشته به مطالعه فرآیندهای رفتاری و روان شناختی در هنگام سلامت و بیماری می‎پردازد. رویکرد اتخاذ شده در این شاخه، روان‎شناختی، زیستی و اجتماعی است. پس در یک سو با بحث پیشگیری‎ها در افراد سالم و از سوی دیگر با بحث شناختی-رفتاری و تغذیه ای در افراد بیمار و در کل با کنترل، تغییر و ارتقاء رفتار در زندگی فردی و اجتماعی مرتبط و در راستای ارائه خدمات و علومی است که انسان‎ها با انتخاب سبک زندگی شایسته و درست، سازگاری و انعطاف‎پذیری، عمر را بدون دردسر و دست به گریبانی با بیماری در رفاه و آرامش بگذرانند. در نهایت با رسیدن به مرحله سالمندی، با کمترین آسیب‎های جسمی و روانی روزگار خود را در عینِ ناتوانانی طبیعی مربوط به جسم، با کمترین زجر و مشقت به پایان برساند.

لذا همانطور که مستحضرید، انسان از ابتدای خلقت دنبال ابدیت و زندگی پایدار، کشف رمز و رازهای ماندگاری خلقت و موجودات بوده و قصد داشته که به عمیق‎ترین، کهن‎ترین و مدرن‎ترین دانش در این راستا دست پیدا کند. این امر اتفاق نخواهد افتاد مگر با کنکاش، آزمون و خطاهای علمی، پژوهش ها و درنوردیدن مسیرهای آگاهی و تسلط علمی و عملی بر واقعیت بقا.

دانشِ پیدایش، ژنتیک، متافیزیک، تبدیل انرژی، تکنولوژی پزشکی و … همه از عوامل تاثیرگذار بر پایداری و ابدی بودن هستند. سلامت نیز در ابعاد مختلف مثل جسمی، روانی، روحی، معنوی و اجتماعی از عوامل تضمین بقا هستند. اینک با مجموعه سلسله مطالب آموزشی قصد بر این است تا دیدگاه مخاطبین عزیز را در خصوص دانش، آگاهی، مهارت و دستیابی به سلامت ارتقاء داده و بتوانیم این مهم را در داشتن سبک و سیاق زندگی بهتر، خودکارآمدی، توانمندی و استقلال‎عملکرد را بدون صرف وقت و هزینه‎های گزاف، در تک‎تک افراد، در هر جنسیت و رده سنی به مرحله ظهور برسانیم.

سلامت جسم: با پیش زمینه ژنتیک نرمال، رابطه مستقیم با (۱)تغذیه، (۲)خواب به اندازه و (۳)تحرک دارد.

تغذیه: آشنا نمودن مزاج و مذاق از دوران کودکی و مصرف غذاهای مفید و مقوی توسط مادر یا مسئول تغذیه امری مهم است. مصرف خوراکی‎های سالم، طبیعی، خانه پز، با محتوا و ارزش غذایی لازم می‎تواند فرهنگ مناسبی را در این قضیه با شکل‎دهی طبع فرد تا پایان عمر بسازد که در بحث پیشگیری‎ها حائز اهمیت است. آنچه تغذیه می شود مستقیم یا غیر مستقیم در اختیار انواع سلول‎هایی قرار داده می شود که اصل و اساس سلامت ما به آن‎ها و عملکردشان وابسته است.

خواب: به این نکته توجه کنید که خواب باید حتما در شب اتفاق بیفتد، در تاریکی و به اندازه ی زمانی ۸ ساعت در شبانه روز. اشکال در زمان‎بندی خواب، جابجایی خواب از شب به روز و کسر ساعات خواب، ضربه هایی به سیستم اعصاب مغزی، انتقال‎دهنده‎های عصبی، ترشح به‎اندازه هورمون‎ها، آنزیم‎ها و … می‎زند که گاهی حتی در کوتاه یا دراز مدت قابل جبران نیست و نخواهد بود. خواب در چرخه سلامت نقش بسیار کلیدی دارد.

تحرک: اگر در کنار تغذیه و خواب، تحرک به‎اندازه اتفاق نیفتد، هر سه مورد (تغذیه، خواب و تحرک)، دچار فراز و فرودها یا افراط و تفریط‎هایی می‎شوند که مستقیماً پایه و اساس شروع بیماری‎های مزمن[۱] را برای فرد بنا می‎کند. بیماری مزمن هم شرایطی است که سالیان متمادی فرد را درگیر و لذا شخص در میانسالی یا سالمندی با یک یا چند بیماری طولانی مدت دست و پنجه نرم می‎کند.

تحرک یعنی انجام حرکات لازم برای استخوان‎ها و ماهیچه‎ها با توجه به تعریف عملکردی که سیستماتیک برای سرپا نگه داشتن فرد، در نظر گرفته شده است. بعضی اندام‎ها در یک جهت، بعضی در چند جهت و یا دوار باید حرکت کنند. اگر بنا بر هر دلیلی این کارکرد از عضو یا ارگان گرفته شود اختلال در رشد و وظیفه ایجاد می‎شود. متاسفانه استخوان اگر کم‎کار شود یا اصلا از آن کار نکشیم، اصطلاحاً خشک می شود، آنرمال شکل می گیرد و شاید با مشقت زیاد بتوان آن را به حالت و عملکرد طبیعی‎اش برگرداند. تحرک حتی در ایجاد انگیزه و فعال نمودن نورون‎های مغزی، امیدواری، هشیاری، تعیین هویت، صاحب اختیاری و کارآمد بودن می‎تواند بسیار مهم باشد.

سلامت‎روان: علاوه بر عوامل زمینه ای، جسمی، اجتماعی و موارد ذکر شده بالا، سلامت‎روان نتیجه داشتن فرهنگ و مهارت‎های صحیح خانواده‎داری، تربیتی و الگوهای فرزندپروری است، پدر و مادری که به جای توجه دقیق و به‎هنگام  به شرایط سنی و جنسیتی فرزندشان، وجود تروماها (آسیب زننده ها) و نحوه برخورد با آن‎ها، انجام درخور رفتارهای مناسب با توجه به نیاز و ملزومات اجرایی هر سن، دائم در حواشی و جنبه‎های اختلافی و ثانویه، ثالثیه و …. زندگی، وقت خود را تلف یا هدر می‎دهند، نمی‎توانند برنامه‎ریزی، قانونمندی و کادر صحیح تربیتی مناسب و به جایی را در تنظیم افکار، گفتار و رفتار فرزندان رقم بزند. لذا تحصیل، شغل و ازدواج این فرزندان از ابتدا یا در مرحله‎ای شروع به تزلزل، ناپایداری و سردرگمی می‎کند و این فرد همان است که در بزرگسالی با ایجاد اسباب زحمت برای خود و دیگران (خانواده، محل کار یا اجتماع)، مراجع درمان در بخش پزشکی یا روان‎شناسی یا هر دو خواهد بود.

سلامت ‎اجتماعی: این جنبه شامل خیال‎ آسوده، امنیت، رفاه و آرامش در روابط بین‎فردی علی‎الخصوص در جامعه می‎باشد. ابعاد مختلف حضور در اجتماع مثل شاغل‎بودن، ایاب و ذهاب، استفاده از اماکن اداری، خدماتی یا تفریحی و … می‎تواند مطرح باشد. این نوع سلامت با مجموع عوامل سلامتی ذکر شده در بندهای پیشین معنا و مفهوم می‎یابد. در این زمینه بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله، فوران آتش‎فشان، رعد و برق، تغییرات آب‎وهوایی، گرما و سرمای بیش‎ازحد و بلایای مصنوعی مانند جنگ، تصادف، انفجار، نزاع و … بسیار مهم و اثرگذار خواهند بود. تمام موارد ربط به چگونگی روابط بین‎فردی، انواع حمایت‎ها، امکانات و انتظارات دارد.

سلامت معنوی: شامل اعتقادات وجودی انسان‎ها، عقاید، دیدگاه‎های مذهبی و معنایابی است که می‎تواند رابطه مستقیم با ابعاد فرهنگی، محیط جغرافیایی، قومیت، پیشینه اجداد و یا نحوه آموزش‎ها یا شرایط سیاسی اجتماعی حاکم در قاره‎ها، کشورها، استان‎ها، شهرستان‎ها و یا حتی روستاها داشته باشد. بحث‎وگفتگو، ترجیحات، توقعات و معتمدترین‎ها را متخصصینی که در این راستا تحقیق و پژوهش داشته یا دارند معرفی یا پیشنهاد می‎کنند که هر کدام نیاز به یک دیدگاه و شناخت دقیق دارد.

آنچه مسلم است سلامت در مقیاس بالا و قابل توجه، برای بشر زمانی رقم می‎خورد که تمام ابعاد مطرح شده با آموزش‎های به هنگام خانواده، اجتماع، محیط مدرسه و دانشگاه، متولیان بهداشت و سلامت، کارگزاران ادارات و سازمان ها، واحد های بهبود محیط کار، رسانه های اجتماعی واقعی و مجازی،گفتاری، عملی و اجرایی با برگزاری کارگاه‎ها و همایش‎های روان شناختی و رفتار شناسی، هر لحظه و در هر حال، ارائه، اجرا و پیگیری شود.  

مطالب در موضوعات مختلف سلامت ادامه خواهد داشت . منتظر شماره‎های بعدی سلامت‎نامه باشید و ما را دنبال کنید .

[۱] بیماری‎های مزمن: بیماری‎هایی نظیر سرطان، دیابت، صرع، قلبی عروقی، آرتریت روماتوئید، ورم شکم و روده تحریک پذیر، ام‎اس و … می‎باشد که در بیشتر موارد درمان قطعی و همیشگی ندارد و فرد سالیان سال و در دراز مدت به آن مبتلا است.

به قلم دکتر مهناز بهادری، متخصص روان‎شناسی سلامت، مشاور خانواده و روان‎درمانگر بیماری‎های مزمن، مدرس دانشگاه